Gepubliceerd: ESTHÉ
Datum: November 2022
Door: Saskia Petit
Retinol is een vorm van vitamine A. Het behoort tot de retinoïden, afgeleiden van vitamine A die in cosmetica effectief zijn gebleken tegen de zichtbare tekenen van huidveroudering, pigmentvlekken en acne. Retinol is een van de bekendste daarvan. De werkstof is effectief tegen huidveroudering, maar kan ook vervelende bijwerkingen hebben. Om die reden wordt veel onderzoek gedaan naar varianten of vertraagde afgiftemogelijkheden van retinol die effectief zijn, maar minder bijwerkingen hebben.
Vitamine A is een van de belangrijkste vitaminen voor een gezonde huid. Daarnaast is vitamine A belangrijk voor de groei van ons lichaam, de werking van onze ogen en ons afweersysteem. Vitamine A is een vetoplosbare vitamine die we vooral uit dierlijke voeding halen zoals vlees, zuivel, vis en ei. Voor een goede opname van vitamine A hebben we voldoende vetten nodig. Ons lichaam kan zelf ook vitamine A aanmaken uit carotenoïden die we binnenkrijgen via groente zoals wortel, boerenkool en spinazie, en fruit. Omdat we daar vaak te weinig van eten, wordt vitamine A ook toegevoegd aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten. In dierlijke producten zit vitamine A in de vorm van retinol of retinylesters. In groente en fruit zitten carotenoïden. Carotenoïden worden ook wel provitamine A genoemd, omdat het lichaam deze stoffen kan omzetten in vitamine A. Een tekort aan vitamine A kan zorgen voor huidproblemen, nachtblindheid en dof haar. Een teveel aan vitamine A kan leiden tot vergiftiging. Bij te veel vitamine A tijdens de zwangerschap is er een verhoogde kans op aangeboren afwijkingen. (Bron: Voedingscentrum)
Retinoïden, dat zijn afgeleiden van vitamine A, hebben een bewezen huidverbeterende werking. Afgeleiden van vitamine A worden verwerkt in onder meer huidverzorgingscrèmes, peelings en serums. De biologische actieve stof is vitamine A-zuur (retinoïnezuur of tretinoïne genoemd). Andere varianten van vitamine A, zoals retinol, moeten eerst in de huid worden omgezet naar retinoïnezuur. Hoe sneller deze omzetting in de huid gemaakt kan worden, hoe krachtiger de werking. Retinoïnezuur/tretinoïne is de krachtigste vorm van vitamine A. Het wordt gezien als een geneesmiddel en is dus alleen op recept verkrijgbaar. Retinoïnezuur is een celcommunicerende werkstof en heeft het vermogen om zich te binden aan receptoren op de huidcellen, waardoor de celdeling geactiveerd wordt. Retinoïnezuur remt daarnaast ook de activiteit van de talgklieren en gaat overmatige verhoorning van de huid tegen. Het middel wordt sinds de jaren tachtig door dermatologen als geneesmiddel voorgeschreven bij de behandeling van ernstige acne (isotretinoïne) of psoriasis. Bij toeval kwam men achter dat retinoïnezuur niet alleen positieve effecten heeft bij acne, maar dat de stof ook een verjongend effect heeft op de huid. Dagelijks gebruik van retinoïnezuur verbetert de huidstructuur en vermindert pigment- en ouderdomsvlekken veroorzaakt door zonschade. Retinoïnezuur stimuleert de gezonde celdeling en de productie van collageen- en elastine, waardoor de huid steviger wordt en fijne lijntjes en rimpels verminderen. Daarbij worden de enzymen die collageen en elastine afbreken, de matrixmetalloproteases (MMP’s), afgeremd. Deze effecten zijn al in vele wetenschappelijk onderbouwde klinische studies aangetoond. Verder vermoedt men dat retinoïnezuur ook de levensduur van fibroblasten verlengt.
Er zitten echter ook nadelen aan vitamine A-zuur. Het gebruik van retinoïnezuur/ tretinoïne kan huidreacties zoals roodheid, een branderig gevoel, schilfering en droogheid veroorzaken. Bij orale inname van een afgeleide van vitamine A, isotretinoïne genoemd, (Roaccutane) worden ook gewrichtspijn en een hoger cholesterol genoemd als bijwerkingen. Het gebruik moet daarom altijd plaatsvinden onder toezicht van een arts en indien nodig langzaam worden opgebouwd zodat de huid eraan kan wennen. Retinoïnezuur maakt de huid ook dunner en gevoeliger voor zonlicht waardoor pigmentvlekken kunnen ontstaan. Daarom wordt geadviseerd om retinoïnezuur alleen ‘s nachts te gebruiken en overdag altijd een zonbeschermingscrème met hoge factor (minimaal SPF30) te dragen. Retinoïnezuur mag ook absoluut niet tijdens de zwangerschap gebruikt worden omdat dit tot miskramen of ernstige aangeboren afwijkingen kan leiden.
Naast retinoïnezuur, dat alleen op recept verkrijgbaar is, zijn er andere afgeleiden van vitamine A die wél vrij in cosmeticaproducten gebruikt mogen worden. Retinol is de bekendste daarvan. Deze mildere retinoïden worden in de huid in verschillende stappen omgezet naar het biologisch actieve retinoïnezuur. Daardoor duurt het langer voordat er effect is en is de werking ook minder sterk. Je ziet in cosmetica ook andere varianten van vitamine A, zoals retinylesters (retinylacetaat, retinylpropionaat, retinylpalmitaat), retinaldehyde (ook wel retinal genoemd), retinyl retinoate en hydroxypinacolone retinoate. Elke vorm heeft zijn eigen voor- en nadelen. Het wordt afgeraden deze producten te gebruiken als je zwanger bent of als je borstvoeding geeft.
Onderzoeksarts Jetske Ultee houdt de ontwikkelingen rond vitamine A in cosmetica goed in de gaten. “Er zijn bij elke vorm van vitamine A voor- en nadelen te benoemen. Daar komt bij dat de werking van vitamine A ook afhankelijk is van iemands huid. Waar dat exact aan ligt, weten we niet goed, maar het is vaak gewoon uitproberen. Het is vooral belangrijk om het langzaam op te bouwen en geduldig te zijn. Zelf gaat mijn voorkeur wel uit naar de nieuwe vorm hydroxypinacolone retinoate. Het verschilt van de andere vormen in het vermogen om direct op de receptor aan te grijpen, en kan dus net als tretinoïne direct zijn werk doen. Door zijn moleculaire opbouw is deze stof een stuk stabieler en minder irriterend. Maar ondanks dat, ligt oxidatie nog steeds op de loer. Daarom is het goed om producten met vitamine A in de ijskast te bewaren.”
Edith Naaijkens, eigenaar van PUUR Huid- instituut in Oosterhout en Prinsenbeek, is groot fan van vitamine A. “Retinol is een van mijn favoriete ingrediënten. Het is bewezen effectief om huidverbetering te bewerkstelligen, daar zijn wij wel van! We zetten het in tegen fijne lijntjes en rimpels, grove poriën en ook vaak bij acne. Ook zetten we het in bij rosacea, vanwege de ontstekingsremmende werking. Dit uiteraard onder strenge begeleiding van de huidspecialist. Eigenlijk bij alle huidtypen waar wij huidverbetering willen krijgen. Met retinol kun je de celactiviteit stimuleren. We werken in ons instituut met huidspecialistes en huidtherapeuten en hebben nauwe samenwerkingen met artsen. Sommige varianten van vitamine A zoals tretinoïne mogen alleen op voorschrift van een arts gebruikt worden. Retinol gebruiken we zowel tijdens de behandelingen, bijvoorbeeld in de vorm van een peeling en in geconcentreerde vorm, maar ook in de producten voor thuis. Daarbij kijken we altijd goed welke producten of medicatie iemand zelf al gebruikt. Er zijn bijvoorbeeld medicijnen die huid gevoelig maken voor licht, dan moet je niet ook producten met vitamine A gebruiken, want die versterken dat. En als iemand al Roaccutane gebruikt, moet je niet nog eens retinol gaan gebruiken. Wij werken met producten waarin verschillende vormen van vitamine A zitten, zoals retinylpalmitaat en retinylacetaat in de producten voor thuis en retinal in de salonproducten en soms ook voor thuis. Dat moet je wel goed begeleiden overigens. Langzaam opbouwen is belangrijk. Eerst alleen een keer in de week ’s nachts in een lage concentratie, als de huid meer gewend is kun je opbouwen naar dagelijks (eigenlijk nachtelijk) gebruik in hogere doseringen tot 1,5 procent. Dat kan wel een paar weken duren. Huidreacties die je ziet zijn roodheid, schilfering en droogheid. Cliënten voelen dat het echt wat doet in de huid. De resultaten zijn heel mooi, je ziet een sterke verfijning van de huidstructuur en het werkt ook heel mooi op het normaliseren van de acnehuid. Wanneer een cliënt komt voor een (andere) intensieve behandeling, dan mag hij drie dagen ervoor en drie dagen erna geen producten met retinol gebruiken. Anders wordt de huid te veel belast. Onze zwaarste behandeling met retinol is de peeling met 6 procent retinol. De huid gaat hierbij sterk schilferen. Hierbij is een goede voor- en nazorg wel heel belangrijk. De klant krijgt een speciale kit met verzorgingsproducten mee naar huis. Het is een intensieve behandeling, maar met heel mooi resultaat.”
Ook dermatologen en cosmetisch artsen maken gebruik van vitamine A in hun behandelingen, in de vorm van tretinoïnecrème dat alleen op doktersrecept verkrijgbaar is. Dermatoloog Francis Wu: “Tretinoïne is ongeveer honderd keer sterker dan retinol. Als dermatoloog gebruik ik een startdosering tretinoïnecrème van 0,02 procent. Ik bouw het langzaam op naar 0,05 procent en daarna naar 0,1 procent. Indicaties waarvoor ik tretinoïnecrème gebruik zijn oppervlakkige acnelittekens, striae ten gevolge van een groeispurt en op verzoek als anti-rimpelbehandeling. De resultaten voor oppervlakkige acnelittekens zijn redelijk. Het nadeel is het langdurige en routinematige gebruik. Voordeel is dat je postinflammatoire hyperpigmentatie en comedonen meeneemt in de behandeling.
Bij striae ten gevolge van de groeispurt bij jongeren zie ik wel goede resultaten. Nadeel is dat het vaak een groot gebied betreft en dat je schilferingen en huidirritatie kunt krijgen. Je bouwt het gebruik daarom langzaam op. De anti-rimpelwerking van tretinoïnecrème is prima, wel moet je laag starten.
Onderzoek heeft uitgewezen dat dermale collageenstimulatie pas na zes maanden geschiedt dus je moet het wel lang gebruiken.” Waar moet je op letten bij het gebruik van retinol? Wu: “Retinol in skincare is volop te krijgen, de werkzaamheid is al bij 0,1 procent en 2,5 procent heel hoog. Een systemische blootstellingsdosis (Systemic Exposure Dose, SED) van 2,5 procent is gelijk aan 200 procent van je dagelijkse vitamine A behoefte. Daarmee bedoel ik dat als je 2,5 procent retinol op je gezicht smeert, er resorptie plaatsvindt. Deze resorptie staat gelijk aan 200 procent van je dagelijkse vitamine A behoefte. Dus alleen al door smeren en resorptie krijgt je lichaam een hoge dosis vitamine A binnen. Dagelijks krijg je al via verschillende wegen vitamine A binnen, zoals via de voeding (dierlijke producten, eieren, boter, lever, visolie) en wellicht voedingssupplementen. Vitamine A kan zich in het lichaam gaan opstapelen als je er te veel van binnenkrijgt. Dat kan (vrij vage) klachten geven die wij ook in ons praktijk meemaken, zoals haarverlies, kwetsbare haren en nagelafwijkingen.”
Ook cosmetisch dermatoloog Meelad Habib past vitamine A toe in zijn behandelingen. “Binnen mijn dermatologische praktijk gebruik ik vitamine A-zuur preparaten zowel in lokale vorm (topicale gel, crème) als systemisch (orale inname in pilvorm). Sommige patiënten die een milde vorm van acne of rosacea hebben, schrijf ik Adapaleengel voor. Dit is een retinoïde-achtige (vitamine zuur) verbinding en kan het lokale ontstekingsproces remmen. Nadeel is wel dat het de huid ook droger maakt. Veel vaker schrijf ik om cosmetische redenen ook vitamine-A zuur (tretinoïne) crème voor. Dit middel is jaren geleden onder de aandacht van patiënten en consumenten gekomen en blijft nog steeds erg populair. Ik instrueer mijn patiënten altijd goed over het juiste gebruik van vitamine-A zuur. Het blijft immers een medicijn en het kan de huid ook irriteren. Je moet het altijd met duidelijke instructies smeren en het gebruik langzaam opbouwen. Inmiddels heb ik niet alleen veel vrouwelijke patiënten, maar ook veel mannen die vitamine-A zuur crème in hun skincare regime hebben. Tot slot zie ik als dermatoloog veel jongeren met ernstige acne. In dit kader schrijf ik bij patiënten met ernstige acne vulgaris het middel isotretinoïne voor. Patiënten slikken dat in de vorm van pillen. De werkzame stof is een afgeleide van vitamine A. Er zijn helaas veel misvattingen over dit middel (vooral vanwege het bijwerkingenprofiel). Tijdens mijn vijfjarige specialisatie tot dermatoloog heb ik het juiste gebruik van isotretinoïne geleerd. Als je dit middel bij de juiste patiënten en in de juiste dosis toepast zie je fantastische resultaten na gebruik. Ik heb veel patiënten die al jaren acne hebben en na enkele maanden een volledig schone huid hebben na een isotretinoïne-kuur. Een van de belangrijkste toepassingen waar nog steeds veel voor aandacht is, zijn de anti-aging effecten van vitamine A-preparaten op de huid. In dit kader is tretinoïnecrème het best beschreven. Er zijn ook rapporten en artikelen over het gebruik van vitamine A-zuur preparaten bij mensen met striae.” Het laatste woord hierover is echter nog niet gezegd, aldus dr. Habib. “Ik durf persoonlijk niet te concluderen dat dit middel ook zeker goed helpt bij striae en vind dat er aanvullend onderzoek nodig is om een zekere uitspraak te doen.”
Een alternatief voor retinol in skincare is de werkstof bakuchiol, dat de collageenproductie zou stimuleren en de afbraak van elastine zou voorkomen. Bakuchiol is afkomstig van de zaden van de Indiase babchi-plant (Psoralea corylifolia) en wordt al eeuwenlang gebruikt in de ayurvedische en Chinese geneeskunde. Het kalmeert de huid, helpt bij het verminderen van fijne lijntjes en rimpels, maakt de huid steviger, verfijnt de huidtextuur en zorgt voor een gelijkmatige huidteint. Bakuchiol heeft tevens ontstekingsremmende eigenschappen. De stof is veel milder voor de huid en heeft niet de bijwerkingen van retinol. Geadviseerd wordt om een concentratie van 0,5 tot 2 procent te gebruiken voor zichtbare resultaten. Dermatoloog Francis Wu is enthousiast over de effecten van bakuchiol. “Ik ben echt fan van dit ingrediënt. Het bindt op de vitamine A-receptor in de huid, maar zonder de irritatie van vitamine A. In een studie werden bakuchiol en retinol met elkaar vergeleken voor het verbeteren van huidverouderingssymptomen. In een gerandomiseerde, dubbelblinde studie van twaalf weken werden 44 patiënten gevraagd tweemaal daags 0,5 procent bakuchiolcrème of eenmaal daags 0,5 procent retinolcrème te smeren. Naast rimpelverbetering werden ook roodheid en pigmentvlekken beoordeeld. Uit het onderzoek werden bij zowel retinol als bakuchiol een afname van rimpels en pigmentvlekken gezien. In de retinolgroep werden schilferig en een brandend gevoel vaker als bijwerking genoemd. Voor zover bekend is bakuchiol ook geschikt voor de gevoelige huid en veilig voor zwangere vrouwen.”
